Breaking News:

Horcan

Temporada di horcan pa e region Atlantico Tropical y Caribe ta cuminsa dia prome di juni y ta termina dia 30 di november

Temporada di Horcan

Temporada di horcan pa e region Atlantico Tropical y Caribe ta cuminsa dia prome di juni y ta termina dia 30 di november. Pa aña ta forma mas o menos 10 tormenta tropical y mas o menos 6 horcan ta madura for di nan. Durante un temporada di horcan, e lunanan di mas activo ta augustus, september y october.

Occurencia di horcan na e islanan ABC

E islanan ABC ta situa den un zona di Caribe caminda cu nan por wordo afecta pa un horcan ta masha raro. Sinembargo, segun estadistica, cada siglo un horcan ta asota e islanan aki fuertemente. Esaki a pasa na 1605, 1784 y 1877. Durante e siglo cu a termina sinembargo, esaki te cu e dia di awe, no a ripiti su mes. Ta bon conoci tambe, cu e “Horcannan di siglo” a afecta nos isla mucho mas fuerte cu e horcannan Hazel (1954) y Ivan (2004).

Horcan y su peligernan

E peligernan cu un horcan ta trece cu ne ta:

1) Lama cu ta subi tera cu olanan grandi.

2) Bientonan cu forsa pa destrui y ranca tur loke ta

fofo y los.

3) Murayanan di yobida cu por causa, den un minimo di tempo, desbordamento di dam y rooi y consecuentemente inundacionnan grandi ariba nos isla.

Plan di Accion

Pa siguridad di bo y di bo famia, e miho caminda cu bo por pasa horcan ta den bo propio cas. Pero…. si

bo cas ta:

a) hopi cerca di lama y e tereno ta plat y abao;

b) yena cu awa regularmente durante yobida;

c) situa mucho abao banda di un rooi of dam;

d) di un construccion humilde of delicado;

e ) un trailer of algo parecido

planea awe mes cu bo famia pa bay keda na un otro cas mas sigur. Por ehempel cerca famia, amigo of un conoci. Si prome of durante horcan, autoridad conseha bo persona pa bandona bo cas, haci esaki inmediatamente. Nan conseho ta basa riba informacionnan di e intensidad di e horcan y e efectonan cu e por bay tin den bo bario. Proteha bo cas y mantene semper den bon condicion en particular den caso di un horcan:

a) Revisa bo seguro di cas contra daño di biento y

awa;

b) Percura pa e construccion di bo dak ta bon hancra

na ringbalk y kolomnan;

c) Drecha lekmento(nan) di dak di bo cas;

d) Combati y elimina problema di comehein;

e) Percura pa tur porta y bentana ta cera bon;

f) Kap tur rama di mata riba dak di bo cas;

g) Tene bo cura di cas semper liber di obhetonan los y peligroso manera palo, zink, bleki, glas y boter.

Percura semper pa bo tin den bo cas

a) Un FIRST-AID KIT completo;

b) Un radio portatil AM/FM di bon calidad;

c) Suficiente luz di emergencia y bela;

d) Suafel y un habrido di bleki manual;

e) Suficiente cups, tayo, forki, cuchara y papel di

seca man;

f) Suficiente papel sanitario y saco di sushi;

g) Herment, clabo, tape hancho (2”) y suficiente plywood fuerte of plachi di zink (preferibel corta na midi) pa bo por cubri (por lo menos) bo bentana y portanan di glas cu ta mas exponi na biento. Pues cu cara pa caya of terenonan habri

Mester bin un SHELTERBOX den tur cas

Esaki mester ta un cuarto, closet of baño relativamente chikito pero comodo pa bo y bo famia, preferiblemente sin of cu un bentana chikito y cu un bon porta. E bentana tin cu wordo claba cera di pafo cu plywood of zink. Tur loke cu ta glas y cos skerpi, bo ta saca for di e cuarto aki y siguientemente bo ta ekipa bo Shelterbox cu un par di corchon, un First-Aid kit, un radio portatil y un flashlight. E Shelterbox ta un refugio pa un emergencia extremo. Por ehempel, si den bo cas durante horcan un bentana kibra y biento y awa, glas y tur sorto di proyectil cuminsa bula rond, bo por scapa di e peliger aki dor di busca refugio eyden.

Alarma

Oficialmente tin 2 fase di alarma pa horcan:

1. Alerta di horcan (Hurricane Watch)

2. Aviso di horcan (Hurricane Warning)

Ora cu emiti un Alerta di horcan, esey ta nifica cu dentro di 48 ora por surgi condicionnan di horcan ariba nos isla. E fase di alarma aki ta keda vigente te ora e peliger pasa of e ta pasa pa e fase 2, cu ta e Aviso di horcan. Esaki ta nifica cu dentro di 36 ora horcan lo ta eminente y nos por spera bientonan di mas di 119 km pa ora cu condicionnan di lama sumamente peligroso na nos costanan. Ora di emiti un:

Alerta di horcan (Hurricane Watch)

Condicion di horcan por surgi den 48 ora.

1. Tene bo mes continuamente na altura die desaroyo di e horcan pa medio di boletinnan oficial na radio, television y den corant, y no presta atencion na_rumornan;

2. Yena e tanki di gasolin di bo auto;

3. Percura pa extra remedi di uzo diario;

4. Cumpra cuminda di bleki y awa na boter;

5. Cumpra cuminda pa bo bestianan di cas;

6. Cumpra : tayo, cups, forki di plastic;

7. Busca extra bateria pa bo radio y luznan;

8. Busca extra fuel pa bo delco y lanternanan;

9. Percura pa bo boter(nan) di gas ta yen;

10. Lanta cash pa uzo despues di horcan;

11. Prepara plywood of zink pa bentananan;

12. Prepara tape hancho (2”) pa glas;

13. Prepara herment, clabo, lona y cabuya;

14. Haci bo cura liber di obhetonan los manera: palo, zink, halado, setnan di patio, etc.

Ora di emiti un:

Aviso di horcan (Hurricane Warning)

Horcan ta eminente dentro di 36 ora. Sintonisa radio pa boletinnan informativo. Pa esunnan cu ta bay pasa horcan den nan cas ta recomendabel pa haci prome preparacionnan rond di bo cas:

1. Baha antenanan di radio y television;

2. Baha dish chikito y pone grandi cara ariba;

3. Cubri prome e porta y bentana di glas cu ta mas exponi na biento. Uza plywood fuerte of plachi di zink. Sigui cubri despues tur resto di porta y bentananan di glas;

4. Cera auto of boto ariba trailer den garashi of para nan leu for di mata of palo di luz;

5. Baha tire di trailernan y yena e boto cu poco awa pa mas stabilidad;

6. Warda productonan kimico, fertilisante y otro material toxico den un luga sigur;

7. Baha e awa di piscina y pone extra chloor;

8. Baha coco for di e matanan pega cu cas;

9. Mara y sigura tur cos los manera boternan di gas, barinan di sushi, casitanan di cura y oficinanan di number;

10. Haci bo patio liber di obhetonan los manera decoracionnan y pochi di matanan colga;

11. Sigura y tapa casitanan di bestianan di cas. Si ta posibel pasa nan paden;

12. Desconecta tur sorto di instalacion electrico cu ta pafo di bo cas manera pomp di pos etc.;

13. Pa coriente di emergencia, un delco chikito cu por tene un frigidaire y un freezer cendi ta suficiente. Prepara e delco bon y warda su extra fuel den un luga sigur. Nunca conecta tipo di delconan chikito asina ariba instalacion di bo cas.

Haci e ultimo preparacionnan den bo cas

1. Pone e thermostaat di bo frigidaire y freezer ariba maximo. Aumenta bo reserva di ijs;

2. Prepara 3 dia di awa pa bo famia por bebe. Corda cu un persona por bebe % gal. pa dia;

3. Awa pa bebe of pa cushina, mester wordo warda den containernan cu tapadera. Sterilisa nan cu Clorox y ora nan seca, yena nan cu awa;

4. Awa pa uzo general, pues pa laba y baña, por wordowarda den hemchi, tobo y wea;

5. Organisa tur bo nutricion cu no mester di wordo fria y pone nan den un luga sigur;

6. Seya bo cosnan valioso, manera potret, joya y documento, den plastic y warda nan bon;

7. Desconecta tur ekipo electronico manera television, computer, etc. Seya nan den plastic y warda nan den un luga sigur;

8. Bentana y porta di glas cu no a keda cubri mester tape nan di paden den forma di “Y”;

9. Baha cortina y blindnan como un proteccion extra. Un paña pisa of deken tambe ta sirbi;

10. Kita tur obheto los den cas, manera: cuadra, pronkstuk, florero, lampi y piezanan los den cushina, y warda nan den un luga mas sigur;

11. Sigura bo mes cu tur bentana y porta ta bon cera y seya esunnan cu por pasa awa, cu tape;

12. Prepara un aparato di paga candela of dos hemchi di santo pa cualkier caso di candela.

Ora bo caba cu tur cos, ofrece yudansa na bo bisiñanan, particularmente na famianan den situacionnan marginal, na nos grandinan y na esunnan cu un of otro handicap.

Pa esunnan cu ta bay laga nan cas, lo siguiente

Si bo ta bay bandona bo cas pa motibonan personal of pasobra bo cas ta den e mesun situacion y/of condicion manera ta describi bao di e capitulo di “Plan di accion”, of si finalmente autoridad ta conseha pa bo evacua:

1. Desconecta coriente, cera e meter di awa y e cranchinan di bo boternan di gas y tuma tur medida necesario pa proteha bo cas;

2. Weita pa bo tin un maleta chikito cla cu cosnan necesario pa haci bo estadia na cas di otro hende mas

comodo. Por ehempel: paña limpi, serbete, cosnan pa uzo personal, etc.;

3. Corda pa hiba bo cosnan di balor manera joya, placa y documentonan importante;

4. Corda pa hiba bo bestianan di cas of laga nan cerca hende cu por keda cu nan;

5. Ora bo laga bo cas, corda avisa bo bisiña of famianan na unda bo ta bay keda. Sali na tempo y preferibel durante oranan di dia;

6. Core cu cuidou, no pasa den inundacionnan grandi y purba yega bo destinacion pronto;

7. Si bo ta na pia, no pasa den rooi of coriente di awa cu ta mas halto cu bo rudia.

Durante Horcan

1. Sintonisa radio pa boletinnan informativo;

2. No drenta den panico y no uza bebida alcoholico;

3. Uza telefon solamente pa caso di urgencia;

4. Si bo cas ta haya hopi daño, kita e coriente;

5. Keda paden y si bo ta haya ta necesario, of cos bira critico, drenta bo SHELTERBOX;

6. Keda leu for di porta y bentananan di glas;

7. No sali for di cas durante un horcan, a menos cu bo cas ta inundando hopi. Bo ta mas safe den un SHELTERBOX di un cas cu su dak a ranca, cu si bo sali na careda den biento pa busca otro caminda di sconde;

8. Si biento cay di golpi, ta posibel cu e wowo di e horcan ta pasando y biento por lanta di golpi atrobe.No bay sali for di bo cas tanten cu autoridad no duna OK via radio.

Despues di Horcan

1. Busca informacion via radio si peliger a pasa y obedece instruccionnan di autoridad;

2. Uza telefon solamente pa casonan di emergencia y tene bo yamadanan cortico;

3. Den caso di accidente of enfermedad, busca asistencia na e puesto medico mas cerca;

4. Den caso di interupcion of scarsedad di awa, uza awa na boter pa bebe of pa cushina of herbe awa prome cu uzo;

5. Den caso di interupcion di coriente, limitahabrimento di frigidaire;

6. Come prome cuminda cu ta daña lihe;

7. Revisa bo cas pa dañonan structural y na instalacionnan y minimalisa peligernan;

8. Den caso di seguro y bo tin daño pa claim, documenta bo dañonan cu potret of video. Circunstancia por retrasa chekeo di bo cas;

9. Despues di un horcan, rond di bo cas y ariba caya por ta hopi peligroso. Tin hopi glas, clabo, splinter y metalnan skerpi tira rond. Sea cauteloso, en particular cu muchanan;

10. Cuidao cu waya di coriente cu ta colga abao of cu ta tira ariba caya y/of den awa;

11. Check cerca bisiñanan si tur cos ta OK;

12. No bay core rond den auto innecesariamente, cayanan inunda, cu bo ta kere cu bo conoce bon, por a keda coba cu buraconan hundo;

13.Si bo presencia no ta necesario, keda leu for di area caminda asistencia ta wordo duna. Aglomeracion di hende y auto hopi biaha ta stroba trabaonan di rescate y ayudo.

E dia (y siman)nan despues di un horcan ta e periodo cu mentalmente ta mas dificil y duro pa enfrenta (y supera). No laga e destruccionnan rond di bo y e comodidad y facilidad, cu temporalmente bo a perde, kibra bo moral. Tur material por wordo reemplasa, bida di hende ta locual ta mas importante.

FAQ

E trabou primordial di CMO Aruba ta pa maneha crisis pa scapa bida di hende, infrastructura y economia di Aruba.

Oficialmente tin 2 fase di alarma pa horcan:

1. Alerta di horcan (Hurricane Watch)

2. Aviso di horcan (Hurricane Warning)

Un tsunami ta un serie di ola cu ta forma a consecuencia di un disturbio den lama. E olanan aki por yega
tera den par di minuut pero por continua pa oranan largo. Un tsunami ta forma door di un temblor na
costa of bou awa, un schuifmento di tera of erupcion di un volcan.

Temporada di horcan pa e region Atlantico Tropical y Caribe ta cuminsa dia prome di juni y ta termina dia 30 di november.

Contact